คุณ Nar Gold ได้โพสต์ถามเรื่องพิธีพระราชทานปริญญาบัตร ว่ามีความเป็นมาอย่างไร อันที่จริง เรื่องนี้ ใน วิกิพีเดีย มีข้อมูลที่พอใช้ได้อยู่ แม้จะไม่ครบถ้วน และเขียนด้วยภาษาสรรเสริญพระบารมี
ข้างล่างนี้ ผมขอสรุปอย่างสั้นๆ อ่านง่ายๆ โดยที่ผมเอาข้อมูลมาจาก รายงานฉบับหนึ่ง ที่คุณณัฐพรรษ เตชะบรรณปัญญา ผู้เคยเป็นนักศึกษาประวัติศาสตร์ของผมคนหนึงเมื่อหลายปีก่อน ระหว่างทีเรียนปริญญาโท คุณณัฐพรรษ ได้ทำรายงานฉบับหนึง (ส่งอาจารย์อีกท่านหนึ่ง) เรื่อง "ประวัติพิธีพระราชทานปริญญาบัตรแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์" ซึงตามที่คุณณัฐพรรษเขียนไว้เอง ได้แนวคิดส่วนหนึงจากการบรรยายของผม [สมัยนั้นผม "โยน" ไอเดียให้นักศึกษาไปหลายอย่าง คือเสนอว่า มีแง่มุมหลายอย่างเกี่ยวกับสถาบันกษัตริย์ที่น่าจะมีการทำค้นคว้าวิจัย เช่นเรื่องการพระราชทานปริญญา, เรื่อง จดหมายสละราชย์ของ ร.7 ("ข้าพเจ้ามีความเต็มใจที่จะสละอำนาจ..."), เรื่องสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตรย์ หรือเรื่องอย่าง "พระเสโทหยดนั้น" ฯลฯ ก็มีนักศึกษาบางคนเอาบางเรื่องพวกนี้ไปทำเป็นรายงานต่อ] ข้อมูลบางอย่างที่คุณณัฐพรรษ ค้นคว้ามาได้และผมนำมาสรุปต่อไปนี้ ไม่มีอยู่ในบทความของ วิกิพีเดีย ดังกล่าว
- 26 มีนาคม 2459 โรงเรียนข้าราชการพลเรือน เปลี่ยนเป็น จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย แต่สมัยแรกยังไม่มีพิธีพระราชทานปริญญา
- 25 ตุลาคม 2473 พระปกเกล้า (รัชกาลที่ 7) เสด็จพระราชทาน "ประกาศนียบัตร" เป็นครั้งแรก แก่บัณฑิตด้านการแพทย์ของจุฬาฯ (เรียกว่า "เวชชศาสตร์บัณฑิต") นับเป็นพิธีพระราชทานปริญญาบัตร ครั้งแรกของมหาวิทยาลัยในประเทศสยาม หลังจากนั้น ก็ถือเป็นพิธีประจำเรื่อยมา โดยถ้าพระมหากษัตริย์ทรงเสด็จเองไม่ได้ ก็ให้ผู้แทนพระองค์มาเป็นประธานแทน (รวมไปถึงกรณีมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองที่ตั้งขึ้นภายหลัง [2477] ด้วย ก็มี ผู้แทนพระองค์ เป็นประธาน ในกรณีที่พระมหากษัตริย์ไม่ได้ทรงเสด็จ)
ก่อนหน้าปี 2473 นี้ จุฬา ซึ่งมีการมอบประกาศนียบัตรให้บัณฑิตมาหลายรุ่น จะมีพิธีอย่างไร ยังค้นคว้าไม่เจอ
- 14 มีนาคม 2474 รัชกาลที่ 7 เสด็จพระราชทานปริญญาแก่บัณฑิตจุฬาฯ อีก (ข้อมูลนี้ ใน วิกิพีเดีย ไม่มี)
เมื่อรัชกาลที่ 8 เสด็จกลับไทยในปลายปี 2488 - สวรรคต ได้ทรงเสด็จพระราชทานปริญญา 2 ครั้ง คือ
13 เมษายน 2489 จุฬา
23 เมษายน 2489 ธรรมศาสตร์
เมื่อในหลวงองค์ปัจจุบันขึ้นครองราชย์ วันที่ 9 มิถุนายน 2489 ก็ทรงเสด็จกลับสวิส จนกระทั่งถึงปี 2493 จึงเสด็จกลับมาประกอบพระราชพิธีสำคัญ 3 อย่าง คือ อภิเษกสมรส, ถวายพระเพลิงในหลวงอานันท์ และ ราชาภิเษก ("เราจะครองแผ่นดิน...") แต่ในระหว่างที่ประทับในไทย ก็ได้เสด็จพระราชทานปริญญา ให้มหาวิทยาลัย 3 แห่ง คือ จุฬา (21 พฤษภาคม), เกษตรศาสตร์ (25 พฤษภาคม), ธรรมศาสตร์ (29 พฤษภาคม)
หลังเสด็จกลับไทยอย่างถาวรในปลายปี 2494 ก็ทรงเสด็จพระราชทานปริญญาแก่มหาวิทยาลัยที่มีอยู่ในขณะนั้น เรื่อยมา ที่จุฬา เริ่มตั้งแต่ปี 2494 แล้วเว้นไป 1 ปี มาเริ่มประจำ พร้อมธรรมศาสตร์ เกษตร และ มหิดล ตั้งแต่ปี 2496 เป็นต้นมา
.............
การเสด็จพระราชทานปริญญาด้วยพระองค์เองของในหลวงยุติลงในปี 2542
ก่อนหน้านั้น เมื่อทรงประชวร ในปี 2525 (ปีที่ผมรับปริญญา) และ 2537 เฉพาะทีธรรมศาสตร์ พระเทพ และ พระราชินี เสด็จแทนพระองค์ ทีอื่นๆไม่มีข้อมูลว่าเหมือนกันหรือไม่
2542 (ปีการศึกษา 2541) และ 2543 (ปีการศึกษา 2542) พระเทพ เสด็จพระราชทานปริญญา ที่ธรรมศาสตร์
2544 (ปีการศึกษา 2543) พระบรมโอรสาธิราช เสด็จเป็นประธานในพิธี ทีธรรมศาสตร์ เป็นครั้งแรก และหลังจากนั้น ก็ทรงเสด็จเป็นประธานที่ธรรมศาสตร์เรื่อยมา (ขณะที่จุฬา เป็น พระเทพ, เกษตร เป็น ฟ้าหญิง จุฬาภรณ์ ฯลฯ)
ความจริง ในรายงานของคุณณัฐพรรษ มีข้อมูลเกี่ยวกับพิธีพระราชทานปริญญา อีกหลายอย่าง เช่นการเปลี่ยนแปลงด้านพิธีกรรมต่างๆ ฯลฯ แต่ผมขอไม่นำมาเล่าในทีนี้ เพราะจะยาวมาก ผมเคยกระตุ้นให้คุณณัฐพรรษ ทำรายงานชิ้นนี้ เป็นบทความวิชาการ (รวมทั้งอีก 1-2 บทความที่คุณณัฐพรรษเขียนระหว่างเป็นนักศึกษา) น่าเสียดายที่คุณณัฐพรรษ ภายหลังได้หันเหชีวิตออกจากวงวิชาการไป
..........................
ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ที่ จุฬา และ ธรรมศาสตร์ ถวายพระบรมวงศานุวงศ์ ระหว่างปี 2492-2543
แผนภูมิข้างล่างนี้ ผมทำขึ้นจากข้อมูลในรายงานของคุณณัฐพรรษ (ในรายงานคุณณัฐพรรษได้ทำแผนภูมิไว้เหมือนกัน แต่ภาพไม่ค่อยชัดเจน ผมจึงทำขึ้นใหม่เอง) แสดงให้เห็น ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ที่มหาวิทยาลัยชั้นนำ 2 แห่ง คือ จุฬา และ ธรรมศาสตร์ ถวายในหลวงและพระบรมวงศานุวงศ์สำคัญๆ อันที่จริง ผมได้พยายามจะ update ข้อมูลนี้ในช่วง 10 ปีหลัง ต่อจากรายงานคุณณัฐพรรษ แต่ไม่มีเวลาไปค้นคว้าจากห้องสมุดโดยตรง ใช้การค้นออนไลน์ ซึงข้อมูลของจุฬาแทบไม่มีเลย ขณะทีข้อมูลของธรรมศาสตร์ ก็มีไม่ครบ ผมจึงไม่ได้ update ตัวแผนภูมินี้ แต่จะใส่ไว้ข้างล่าง
(แผนภูมินี้ เมื่อใช้ประกอบบทความนี้แล้วจะเล็ก ขอให้ดูภาพที่ขนาดใหญ่กว่า ที่นี่ http://www.facebook.com/photo.php?fbid=150678401652114&set=a.137616112958343.44289.100001298657012 )
update ข้อมูล ที่ยังไม่ครบถ้วน ระหว่างปีการศึกษา 2544-2552
จุฬา ถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ พระเทพ และ พระพี่นาง ปีการศึกษา 2545, พระเทพ และ เจ้าฟ้าเพชรัตน์ ปีการศึกษา 2549
ธรรมศาสตร์ ถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ดังนี้
2544 : พระบรม, พระเทพ, พระพี่นาง
2545 : พระเทพ, พระพี่นาง
2546 : พระราชินี
2547 : พระเทพ
2548 : พระเทพ
2549 : ไม่มีข้อมูล
2550 : ไม่มีข้อมูล
2551 : พระบรม
2552 : ในหลวง, พระองค์ภา (ครั้งแรก)
สิ่งที่ผมคิดว่า น่าจะสะดุดใจทุกคนที่ดูแผนภูมิข้างบนนี้ รวมทั้งข้อมุล update ของผมทีตามมา คือ มหาวิทยาลัยชั้นนำของประเทศ ได้ถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ประมาณครึ่งหนึ่ง ที่ถวาย สมเด็จพระเทพฯ(ยิ่งถ้าดูข้อมูล update จะเห็นว่า เฉพาะธรรมศาสตร์ ถวายพระเทพ ติดต่อกันแทบทุกปี ระหว่าง 2544-2548 รวมแล้วอีก 4 ครั้ง ขณะที่ถวายพระบรมฯ 2 ครั้ง)
ประเด็นนี้ มี "นัยยะ" อะไรบ้าง ผมขอไม่อภิปราย ให้ผู้อ่านไปอภิปรายในใจกันเอง
ความจริง ยังมีประเด็นเกี่ยวกับ พิธีพระราชทานปริญญา ทีน่าสนใจอีกหลายอย่าง เช่น เรื่องพระราชวงศ์ที่เสด็จเป็นประธานในแต่ละมหาวิทยาลัย โดยเฉพาะที่ธรรมศาสตร์ มี "เรื่องเล่า" เกียวกับประเด็นนี้ ไม่น้อยเหมือนกัน เรื่องค่าธรรมเนียมทีนักศึกษาเสียเพื่อเข้าร่วมพิธีในแต่ละปี ฯลฯ แต่ประเด็นพวกนี้ เป็นเรื่องที่มีแต่ข้อมูลระดับ "เรื่องเล่า" พูดๆกันในหมู่เจ้าหน้าที่ทีเกียวข้อง เท่านั้น ไม่สามารถนำมาเขียนในทีสาธารณะได้
เช่นเคย กรุณาใช้ความระมัดระวังรอบคอบในการแสดงความเห็นต่อท้าย
